ولادت
ابو محمد، حسین بن سعید بن حماد بن مهران اهوازی، یکی از شخصیت های بزرگ شیعه در قرن سوم هجری، در کوفه، شهرروات بزرگ شیعه، به دنیا آمد. او اصالتاً ایرانی بود. رشد او در خاندانی صورت گرفت که ارادتمند و علاقه مند به اهل بیت رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و از موالی امام زین العابدین علیه السلام به شمار می آمدند.
او یکی از یاران امام رضا وامام جواد و امام هادی علیهم السلام می باشد. وی از راویان بزرگ حدیث و از مشایخ جلیل القدر روایتی به شمار می آید.
روایات وی از اعتبار و شهرت خاصی در میان فقهای شیعه برخوردار است و در بسیاری از مجموعه های بزرگ روایی مانند:اصول کافی ،من لا یحضره الفقیه،تهذیب،استبصار،محاسن،وسائل الشیعه و بحار الأنوار از وی روایت نقل شده و به احادیث او استناد می گردد.
حسین بن سعید اهوازی محدث بزرگوار و فقیه و دانشمند عالیقدر آوازه شیعه است.در کتب رجال حدیث جامعه شیعه، حسین بن سعید به عنوان یکی از مفاخر رجال حدیث و شاگردان موثق و مورد احترام سه تن از ائمه اطهار علیهم السلام، نام بردار است، و همه جا به نیکی و عظمت و عدالت و وثاقت و تالیفات نیکو شناخته شده است.
به خصوص هنگام نام بردن از تالیفات حسین، یک جا نام می برند، و « حسن » معمولاً در کتب رجال از وی و برادر بزرگشرا کار هر دو برادر می دانند، با این فرق که « حسین » سی کتاب مشهور به « حسن و حسین بن سعید اهوازی » : می نویسندتالیفات بیشتری داشته است. « حسن »کتب حسین » بیشتر بر سر زبان و قلم فقها و محدثین بوده و هست، و سی کتاب معروف دو برادر به نام « حسین » ولی چون نام شهرت دارد.
« بن سعیدحسن و » : ضمن شمارش مؤلفان شیعه از هر دو برادر نام برده و می نویسد « فهرست » ابن ندیم ( ٣٨۵ ) در کتاب مشهور خودحسین اهوازی، فرزندان سعید، از مردم کوفه، و موالی علی بن الحسین ( ع) و هر دو برادر از اصحاب رضا ( علیه السلام) بوده اند دانش این دو برادر در زمان خود از هر دانشمند دیگری در فقه و آثار و مناقب و سایر علوم وسیع تر بود این دو پسران سعیدبن حماد بن سعید می باشند که با ابوجعفر ابن الرضا ( امام محمد تقی علیه السلام) نیز مصاحبت داشتند حسین مؤلف این[١] سپس ١٢ کتاب او را نام می برد.
« کتابهاست در اسناد بسیاری از روایات که بالغ بر ۵٠٢۶ مورد می گردد، واقع شده است. « حسین بن سعید » : آیت الله خوئی می نویسداز تعداد روایات نقل شده از حسین بن سعید، به خوبی می توانیم پی به کوشش این محدث بردبار استاد دیده و سرد و گرم زمانه چشیده و شهرها و کشورها گشته به خوبی پی ببریم، و شخصیت دینی و علمی او را در عصری که می زیسته است یعنی نیمه اول سده سوم هجری در میان انبوه محدثان و فقهای خاصه و عامه، چنان که می باید درک کنیم.
استادان او:
حسین بن سعید اهوازی، این ثقه جلیل القدر و پرکار گذشته از شاگردی و افتخار مصاحبت سه امام معصوم یعنی حضرت رضا،امام جواد و امام هادی علیهم السلام ، نزد بسیاری از شاگردان بزرگ امام رضا و حضرت موسی بن جعفر و امام صادق علیهم السلام نیز شرایط شاگردی و کسب فقه و حدیث و تفسیر قرآن و اخلاق و معالم حلال و حرام، به جای آورده است.
از جمله استادان او عبارتند از:
۱-حریز بن عبدالله،
۲-عثمان بن عیسی،
۳-فضاله بن ایوب،
۴-نضر بن سوید،
۵-ابوالجهم ثویر بن ابی فاخته،
۶-ابوعلی بن راشد،
۷-ابو علی خزّاز[ ٢ ] ابوالفضیل،
۸-ابو محمد انصاری،
۹-عبدالرحمن ابن ابی نجران،
۱۰-ابان بن عثمان،
۱۱-ابراهیم بن ابی البلاد،
۱۲-ابراهیم بن ابی محمود خراسانی،
۱۳-ابراهیم بن سفیان،
۱۴-ابراهیم بن عبدالحمید،
۱۵-ابراهیم بن اسحاق.
شاگردان او:
حسین بن سعید اهوازی چندان که در شهرها و کشورها به دنبال مشایخ حدیث و استادان اخبار و روایت و ضبط و ثبت آثار آنان و تالیف و تصنیف اندوخته های علمی خویش بوده، کمتر توفیق یافته که معلومات خود را به شاگردان بسیار منتقل سازد.
به همین جهت می بینیم افراد اندکی از وی اخذ حدیث کرده اند. البته این بدان معنی نیست که او معلومات خود را ناگفته گذاشته است. زیرا افرادی را که در زیر نام می بریم و همگی از اعاظم محدثان و فقها و علمای شیعه بوده اند، و از شاگردان او به شمار می روند مجموع روایات و کتب او را یا با قرائت بر وی یا با اجازه از او نقل کرده و دانش او را به یاد گار گذارده اند.
واینان:
۱-احمد بن محمدبن عیسی،
۲-حسین بن حسن بن ابان قمی،
۳-فرات بن ابراهیم،
۴-محمد بن خالد برقی،
۵-عبدالرحمن بن ابی نجران،
۶-احمدبن حسین سعید ( پسرش) ابراهیم بن هاشم قمی،
۷-احمد بن محمد بن خالد برقی،
۸-بکربن صالح،
۹-سهل بن زیاد آدمی رازی،
۱۰-علی بنحکم،
۱۱-علی بن مهزیار،
۱۲-محمد بن علی بن محبوب،
۱۳-محمد بن عیسی عبیدی،
۱۴-علی بن ابی حاتم قزوینی،
۱۵-ابراهیم بن مهزیار اهوازی،
۱۶-ابو محمد بن ابی جهم،
۱۷-احمد بن قتیبه،
۱۸-احمد بن محمد بن سکن قرشی،
۱۹-احمد بن محمد دینوری،
۲۰-سلیمان بن سفیان معروف بن ابوداود مسترق،
۲۱-محمد بن جعفر بن بطه قمی،
۲۲- محمد بن حسین بن ابی الخطاب،
جمعا ٢٣ نفر و شاید بیش از اینان.
تألیفات حسین بن سعید
به طوری که از شیخ و نجاشی نقل کردیم حسین بن سعید دارای سی کتاب معروف بوده است که برادرش حسن بن سعید هم درروایت آن شرکت داشته است. سی کتاب حسین بن سعید که بیشتر کتاب های فقهی است چنان متقن و مستند و با دقت نظر واطلاع وسیع و اعتماد و اطمینان تصنیف شده بود، و مورد توجه معاصران و دانشمندان قرار داشت، که در پختگی و خوبینمونه بود و ضرب المثل شد.
چنان که فهرست شیخ و رجال نجاشی نوشته اند در همان اوقات که این سی کتاب تدوین گردید، سایر دانشمندان نیز در همانزمینه ها سی کتاب نوشتند، بعدها نیز دیگر محدثین بزرگ به تقلید از وی نیز سی کتاب تصنیف کردند.
این معنی به خوبی شخصیت حسین بن سعید و نفاست و محتوای کتب او را روشن می سازد، و ما را از توضیح بیشتر بی نیازمی گرداند،
و اینک فهرست سی کتاب مشهور حسین بن سعید:
۱-کتاب وضو،
۲-کتاب صلوه،
۳-کتاب زکات،
۴-کتاب صوم،
۵-کتاب حج،
۶-کتاب نکاح،
۷-کتاب طلاق،
۸-کتاب عتق و تدبیر و مکاتبه،
۹-کتاب ایمان ( قسم ها) و نذور ( نذرها)،
۱۰کتاب تجارات و اجارات،
۱۱-کتاب خمس،
۱۲-کتاب شهادات،
۱۳-کتاب صید و ذبائح،
۱۳-کتاب مکاسب،
۱۴-کتاب اشربه ( نوشیدنی ها)،
۱۵-کتاب زیارات،
۱۶-کتاب تقیه،
۱۷-کتاب رد بر غلات،
۱۸-کتاب مناقب،
۱۹-کتاب مثالب،
۲۰کتاب زهد،
۲۱-کتاب مروت،
۲۲-کتاب حقوق مؤمنین و فضیلت آنها،
۲۳-کتاب تفسیر قرآن،
۲۴-کتاب وصایا،
۲۵-کتاب فرایض،
۲۶-کتاب حدود،
۲۷-کتاب دیات،
۲۸-کتاب ملاحم،
۲۹-کتاب دعا.
فهرست دو کتاب حسین بن سعید
او که با ترجمه اردو در هند « المؤمن » از سی کتاب حسین بن سعید تا کنون دو کتب آن چاپ و منتشر شده است. نخست کتاب او نیز در کتابخانه مرحوم آیت « الصوم » که اخیرا در قم انتشار یافته است. نسخه خطی کتاب « الزهد » چاپ شده ودر کتابخانه آیت الله حکیم در نجف اشرف موجود است.
١ . فهرست ابن ندیم مطبعه استقامه مصر ص ٣٢۴ ، و ترجمه فارسی، ص ۴٠۶
٢ . خزار یعنی فروشنده پارچه خز، خز با تشدید زاء به معنی حریر و ابریشم است. پارچه خز را از ابریشم یا پشم و ابریشم می بافتند. خز نام جانوری است که پوستش را آستر لباس می کنند.
مفاخر اسلام، ج ١ ، ص ٣٩// علی دوانی