از زندگانی و تاریخ وفات او اطلاع درستی در دست نیست . در کوفه می زیست و از راه فروش جو امرار معاش می کرد، لقبش بر گرفته از شغل اوست .
شعیری می تواند منسوب به محله «باب الشعیر» بغداد نیز باشد (مامقانی ، ج ۱، بخش ۲، ص ۲۰). در برخی منابع (کشّی ، ص ۳۰۵؛ابن طاووس ، ص ۵۵) او را اشعری خوانده اند، اما در بیشتر منابع شعیری ذکر شده است (کشّی ، ص ۳۹۸؛مازندرانی حائری ، ج ۲، ص ۱۴۸؛مامقانی ، ج ۱، بخش ۲، ص ۱۷۰؛تستری ، ج ۲، ص ۳۱۴)، و به احتمالی اشعری فردی است غیر از شعیری (مامقانی ، همانجا).
به گفته کشی (ص ۳۹۸ـ۴۰۰) امام صادق علیه السلام بشار را لعن کرد، او را کافر و مشرک و شیطان خواند و از وی بیزاری جست ، زیرا بشار قائل به آرای مذاهب باطل بود. همچنین طبق روایت دیگری ، امام صادق علیه السلام بشار را به همراه مُغیره بن سعید، بزیع ، سرّی ، ابوخطّاب ، معمّر، حمزه بربری و صائدنهدی لعن کرده و ایشان را دروغگو و سست اندیشه شمرده است (کشّی ، ص ۳۰۵؛ابن طاووس ، همانجا).
بنابر قول حُصَین بن حمدان خَصیبی * ، رهبر علویان نُصَیریه ، بشار راویِ مفضّل بن عمر جعفی ، از پیروان خطّابیه ، است ( رجوع کنید به ماسینیون ، ص ۴۴، پانویس ۴). در د. اسلام (چاپ دوم ، ذیل ماده )، گفته می شود که به فحوای متنی متعلق به نصیریه ، امام صادق علیه السلام برای بشار معانی باطنی بسمله را توضیح داده است .
بشار در اباحیگری ، تعطیل و اعتقاد به تناسخ با خطّابیه هم عقیده بود. او قائل به الوهیت علی ، فاطمه ، حسن و حسین علیهم السلام بود، اما تنها الوهیت علی علیه السلام را به دلیل اینکه او اولین امام است حقیقی می دانست و الوهیت سه تن دیگر را غیرواقعی (تلبیس ) می پنداشت . به عقیده او، محمد صلی الله علیه وآله عبد و علّی علیه السلام ربّ بود. به این ترتیب ، بشار برای پیامبر صلی الله علیه وآله مقامی در حد سلمان فارسی که قائلین به الوهیت پنج تن (مخمّسه ) او را رسول حضرت محمّد صلّی الله علیه وآله می دانستند قائل بود (کشّی ، ص ۳۹۹ـ۴۰۰).
فرقه منسوب به بشار را به سبب اینکه او علی علیه السلام را برتر از محمدصلی الله علیه وآله وسلم می دانست ـ عُلیائیه (عِلیاویه / علباویه ) خوانده اند. اما مخمّسه آنان را عُلیائیه خوانده اند، زیرا معتقدند که بشار پس از انکار الوهیت محمد صلی الله علیه وآله مسخ شد و به صورت پرنده ای دریایی به نام عُلیاء در آمد. در روایتی از امام صادق علیه السلام نیز اشاره شده است که او شیطان زاده ای است که از دریا خارج می شود و مردم را گمراه می سازد.
اگر چه شهرستانی (ج ۱، ص ۲۹۳) عقاید بشار را به علبائیه نسبت می دهد، ولی ایشان را پیرو علباءبن ذراع خوانده است . اشعری (ص ۱۴) و بغدادی (ص ۲۵۲، ۲۵۵ـ ۲۵۶) یکی از فرق شیعی غالی را پیروان شریعی بر می شمارند که قائل به الوهیت پنج تن اند؛بعید نیست که این واژه نیز تصحیفی از شعیری باشد؛هر چند احتمال می رود که مراد از این شریعی همان کسی باشد که شیخ طوسی او را نخستین مدّعی با بیّت امام عصر عجل اللّه تعالی فرجه الشریف معرفی کرده است ( رجوع کنید به ص ۲۴۴، ۲۵۴).
منابع :
(۱) ابن طاووس ، التحریر الطاووسی ، المستخرج من کتاب حل الاشکال فی معرفه الرجال ، تألیف حسن بن زین الدین شهیدثانی ، چاپ محمدحسن ترحینی ، قم ۱۳۶۸ ش ؛
(۲) علی بن اسماعیل اشعری ، کتاب مقالات الاسلامیّین و اختلاف المصلّین ، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰؛
(۳) عبدالقاهربن طاهر بغدادی ، الفرق بین الفرق ، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت ( بی تا. ) ؛
(۴) محمدتقی تستری ، قاموس الرجال ، قم ۱۴۱۰؛
(۵) محمدبن عبدالکریم شهرستانی ، الملل و النحل ، چاپ احمد فهمی محمد، قاهره ۱۳۶۷ـ۱۳۶۸/ ۱۹۴۸ـ۱۹۴۹، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(۶) محمدبن حسن طوسی ، کتاب الغیبه ، تهران ( تاریخ مقدمه ۱۳۹۸ ) ؛
(۷) محمدبن عمر کشّی ، اختیار معرفه الرجال ، ( تلخیص ) محمد بن حسن طوسی ، چاپ حسن مصطفوی ، مشهد ۱۳۴۸ ش ؛
(۸) محمد بن اسماعیل مازندرانی حائری ، منتهی المقال فی احوال الرجال ، قم ۱۴۱۶؛
(۹) عبدالله مامقانی ، تنفیح المقال فی علم الرجال ، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲؛
(۱۰) EI 2 , s.v. “Bash sha r Al -Sha` r ” (by B. Lewis);
(۱۱) Louis Massignon, Salmہn Pہk , Tours 1934.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۳