زندگینامه على بن بابویه قمى«شیخ صدوق»(متوفى‏۳۲۹ ه.ق)

«»گفتار استاد:

«على بن بابویه قمى،متوفى در سال‏۳۲۹ ه.ق،مدفون در قم،پدر شیخ محمد بن‏ على بن بابویه، معروف به شیخ صدوق است که در نزدیکى شهر رى مدفون ‏است.پسر محدث است و پدر فقیه و صاحب فتوا،معمولا این پدر و پسر،به ‏عنوان‏«صدوقین‏»یاد مى ‏شوند.» (۱)

على بن بابویه کیست؟

ابو الحسن على بن الحسین بن موسى بن بابویه،یکى از فقهاى نامدار و یکى ازاصحاب فتوى و اجتهاد،و در عصر خویش رئیس فقها و محدثین و پیشواى مردم قم ‏بوده است.شیعیان در امور دینى به او مراجعاتى داشته‏ اند و فتوایش نزد همگان نافذ ومحترم بوده است.

در بیان عظمت علمى و منزلت قدس و تقواى او،همین بس است که فقهاى ما در مواردى که حدیثى از اهل بیت عصمت و طهارت(ع)نرسیده باشد،و از او فتوایى ‏در آن زمینه وجود داشته باشد،فتاواى او را به علت نزدیک بودن به عهد امامت و عصرمعصوم(ع)،به منزله حدیث تلقى مى ‏کردند و فتواى او را نشانى از وجود حدیث در آن‏زمینه قلمداد مى‏ نمودند.چنانکه‏«شهید اول‏»در کتاب‏«ذکرى‏»با این تعبیر بیان‏ فرموده ‏اند:

«اصحاب ما،دستور العمل خود را از رساله على بن بابویه مى ‏گرفتند،هنگامى که‏دسترسى به نص روایت نداشتند،چون اعتماد و اطمینان کاملى به او داشتند.» (۲)

گفتار ابن ندیم:

ابن ندیم،کتابشناس و مورخ معروف در فهرست‏ خود مى ‏نویسد:

«ابن بابویه،على بن موسى قمى،یکى از فقها و یکى از موثقین شیعه مى‏ باشد.باخط پسرش ابو جعفر محمد بن على پشت کتابى خواندم که به یکى اجازه داده بودکتابهاى پدرش را روایت کند و تعداد آنها حدود ۲۰۰ جلد مى ‏باشد،ولى او تصریح ‏نموده بود که تالیفات خودم ۱۸ کتاب مى ‏باشد.» (۳)

تالیفات او:

او تالیفات متعددى دارد.یکى از آنها کتاب‏«الشرایع‏»مى ‏باشد که جهت فرزندعزیزش صدوق نوشته است و از دیگر آثار او:

رساله الاخوان،

قرب الاسناد،

تفسیرقرآن کریم،

کتاب النکاح،

النوادر،

کتاب التوحید،

الصلوه،

مناسک الحج و…مى ‏باشد.

او نخستین مؤلف کتاب فقهى عارى از ذکر سند روایت مى ‏باشد که توانسته ‏است کتاب فقهى را مجرد از سند روایت و مانند اثرى مخصوص به مؤلف ونشان دهنده فتوى و نظر او تالیف کند.و کتابى به همین سبک به نام‏«الشرایع‏»که به نام‏«الرساله الى ابنه‏»هم خوانده مى ‏شود، جهت پسر خود،صدوق به یادگار گذاشت.ظاهرامر این است،این کتاب همان است که‏«الفقه الرضوى‏»هم خوانده مى‏ شود،چون درآغاز آن‏«قال على بن موسى‏»هست،از اینرو برخى چنین پنداشته ‏اند که مقصود از او،امام على بن موسى الرضا(ع)است. (۴)

مورد عنایت و توجه:

او مورد عنایت‏خاصه حضرت امام زمان(عجل الله تعالى فرجه الشریف)واقع‏ شده است.و نامه‏اى از سوى آن بزرگوار توسط حسین بن روح نوبختى به او رسیده‏ است که متن آن در رجال نجاشى این گونه آمده است:

«ابو الحسن على بن الحسین بن موسى بن بابویه قمى،شیخ بزرگ و پیشواى ‏قمى ‏ها در روزگار خویش،فقیه و مورد وثوق آنان،او به عراق آمد و با ابو القاسم حسین‏ بن روح(رحمه الله) ملاقات نمود و از او مسائلى را پرسید.سپس با او مکاتبه نمود واین مکاتبات توسط على بن جعفر بن اسود انجام مى ‏پذیرفت.

در یکى از این مکاتبات‏ از او مى ‏طلبد که نامه ‏اى را به محضر صاحب امر(عج)برساند که در آن نامه درخواست‏دعائى درباره فرزند صورت گرفته بود،پس در پاسخ او چنین آمد که ما از خداوندمتعال درخواست نمودیم که فرزندى به تو عنایت فرماید و به زودى دو فرزند ذکورنیکوکار و خیر نصیب تو خواهد شد…»

پس از آن مکاتبه بود که ابو جعفر و ابو عبد الله از یک همسر ام ولدى متولدگردیدند.از ابو عبد الله حسین بن عبید الله آمده است که مى‏ گفت:«از ابا جعفر مى ‏شنیدم ‏که بارها مى‏ گفت: «من با دعاى صاحب امر و امام زمان(عج)به دنیا آمده ‏ام‏»و به این ‏عنایت افتخار مى‏ نمود.» (۵)

وفات او:

على بن بابویه در سال‏۳۲۹ ه.ق در همان سال رحلت ثقه الاسلام محمد بن‏ یعقوب کلینى درگذشت،و در قم،نزدیک صحن مطهر حضرت معصومه(ع)مدفون‏ گردید و مزارش معروف،و هم اکنون مورد زیارت و عنایت مردم مى ‏باشد.

از دیگر آثار او،کتاب التفسیر،النکاح،مناسک الحج،قرب الاسناد،التسلیم،الطب،المواریث، المعراج مى‏باشد.این تالیفات را عباس بن عمر کلودانى(رحمه الله)خبر داد و افزوده است هنگامى که او در سال ۳۲۸ به بغداد آمد،از او اجازه روایتى ‏دریافت نمودم. (۶)او از سعد بن عبد الله اشعرى روایت نموده است و جعفر بن محمد قولویه،کامل الزیارات را از او روایت کرده است.» (۷)

«نجاشى‏»از عده‏اى از اصحاب خود نقل کرده است که از مجمعى از اصحاب‏ شنیده ‏اند که: «پیش از ابو الحسن على بن محمد سمرى(ره)،یکى از نواب چهارگانه امام ‏عصر(عج)بودیم که گفت:«خداوند رحمت کند على بن الحسین بن بابویه را به او گفته‏ شده است که او زنده است. »در پاسخ گفت:«نه،او امروز به رحمت ایزدى پیوست.تاریخ آن را یادداشت کردند و خبر رسید که او همانروز از دنیا رفته است.» (۸)

فقهای نامدار شیعه//عقیقی بخشایشی



۱- متن گفتار استاد شهید مرتضى مطهرى،آشنایى با علوم اسلامى،ص‏۲۹۳

۲- ریاض العلماء،ج ۴،ص ۸

۳- فهرست ابن ندیم،ص‏۲۴۶،فن ۵ از مقاله پنجم.

۴- ریحانه الادب،ج‏۷،ص ۴۰۱٫

۵- رجال نجاشى،ص ۲۶۱،چاپ جامعه مدرسین.

۶- رجال نجاشى،ص ۲۶۲،کد معرفى ۶۸۴٫

۷- معجم رجال الحدیث،ج ۱۲،ص‏۳۶۹،کد معرفى ۸۰۶۲- طبقات مفسران شیعه،ج ۱،ص ۵۹۸٫

۸- رجال نجاشى،ص ۲۶۲٫

دیدگاه‌ها

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *