زندگینامه حسین پرتو بیضایی (۱۲۸۴ه ش)

شاعر و محقق معاصر ایرانی . در ۱۲۸۴ش در آرانِ کاشان در خانواده ای ادیب به دنیا آمد. پدرش علی محمد ادیب بیضایی (متوفی ۱۳۱۳ش )، و جدّش میرزا محمدرضا متخلص به ابن روح (متوفی ۱۳۲۸) و جدّ بزرگش ملامحمد آرانی متخلص به روح الامین (متوفی ۱۲۸۸) همگی از شاعران عارف مسلک زمان خود بودند (برقعی ، ج ۲، ص ۷۳۴؛ خلخالی ، ج ۲، ص ۶۴).

پرتو در کودکی همراه خانواده اش ، از آران به کاشان کوچ کرد. تحصیلات ابتدایی را نخست نزد پدرش و سپس در مدارس کاشان گذراند (برقعی ؛خلخالی ،همانجاها). از پانزده سالگی ، به سرودن شعر پرداخت و تخلّص «پرتو» را برگزید (برقعی ، همانجا؛ صبور،ص ۱۴۶).در ۱۳۱۴ش ، به تهران آمد و در شهربانی کل کشور استخدام شد. در تهران ، با ادیبان بسیاری همنشین بود و سالها از محضر عباس اقبال آشتیانی * و وحیدِ دستگردی * استفاده کرد و در انجمن ادبی حکیم نظامی با وحید همکاری داشت (برقعی ؛ خلخالی ، همانجاها؛ فرخ یار، ص ۳۵). او شاعری توانا و ماهر بود. اشعارش شامل غزل ، قصیده ، مسمّط ، قطعه و رباعی است ، اما وی بیشتر غزلسرا و غزلهایش به سبک هندی و کمی آمیخته به سبک عراقی است (پرتو بیضایی ، مقدمه محجوب ، ص ۱۱؛ صبور، ص ۱۴۸).

پرتو در ساختن مادّه تاریخ مهارت داشت (برقعی ، همانجا؛ صبور، ص ۱۴۹)، به فرهنگ و ادبیات عامه علاقه مند بود و در اشعارش ترکیبات و تعبیرات و اصطلاحات عوام را با مهارت به کار می برد (پرتو بیضایی ، همانجا). او در ۲۵ مهر ۱۳۴۸، در تهران درگذشت و در گورستان فیض کاشان به خاک سپرده شد (برقعی ، ج ۲، ص ۷۳۵؛ پرتو بیضایی ، مقدمه محجوب ، ص ۱۳؛ فرخ یار، ص ۳۶).

پرتو بیضایی علاوه بر شعر، آثار پژوهشی ، اعم از کتاب و مقاله ، نیز دارد. آثار منتشر شده او عبارت است از: گردآوری دیوان ادیب بیضایی (چاپ ۱۳۲۷ش )؛ جمع آوری و تصحیح دیوان کلیم کاشانی (چاپ ۱۳۳۶ش )؛ تاریخ ورزش باستانی ایران ، زورخانه (چاپ ۱۳۳۷ش ) که ظاهراً نخستین کتاب جامع درباره آیین ورزش باستانی ، سابقه و ساختمان زورخانه و تشکیلات آن است . در این کتاب بسیاری از اسناد و منابع شرح احوال پهلوانان و دلیران ، و اشعار زورخانه ای برای اولین بار منتشر شده است ؛

جمع آوری و تصحیح دیوان صباحی بیدگلی ، شاعر سده دوازدهم (چاپ ۱۳۳۸ش )؛
جمع آوری و تصحیح دیوان قصاب کاشانی ، شاعر سده دوازدهم (چاپ ۱۳۳۸ش )؛
تصحیح مثنوی قضا و قدر ، از سلیم تهرانی ، شاعر سده یازدهم (چاپ ۱۳۴۱ش ). همچنین دیوان پرتوبیضایی در ۱۳۶۳ش به چاپ رسیده است . مقاله هایی از او نیز در نشریات گوناگون منتشر شده که برخی از آنها عبارت است از: «حبسیه حکیم افضل الدین کاشانی » ( یغما ، سال ۴، ش ۹، ۱۳۳۰ ش ، ص ۴۱۴ـ۴۱۷)؛

«محتشم کاشانی » ( مجله ارمغان ، سال ۱۸، ش ۶ـ۷، ۱۳۱۶ش ، ص ۴۶۵ـ۴۷۵)؛
«اشعار راوندی مؤلف راحه الصدور» ( یادگار ، سال ۲، ش ۶، ۱۳۲۴ش ، ص ۸ ـ۱۲)؛
و «لسان الملک سپهر» ( مجله مردمشناسی ، دوره ۲، ش ۲، ۱۳۳۷ش ، ص ۹۹ـ۱۰۵؛
برای آگاهی از دیگر مقالات او رجوع کنید به افشار، ج ۱، ۴، ۵). آثار منتشر نشده پرتو عبارت است از: کاشانه دانش در دو بخش : تاریخ کاشان و تذکره شعرای کاشان که هر دو در یک مجلد فراهم شده است (پرتو بیضایی ، مقدمه ادب بیضایی ، ص ۷). ظاهراً پرتو خود این نام را برای کتابش برگزیده است ، اما در برخی منابع (خلخالی ، ج ۲، ص ۶۴؛
صبور، ص ۱۴۸) با عنوان تاریخ کاشان و تذکره شعرای کاشان نیز ذکر شده است ؛
تلخیص تاریخ گیتی گشا با حواشی و تعلیقات (ذکائی بیضائی ، ج ۱، ص ۶۳؛
صبور، همانجا).



منابع :
(۱) ایرج افشار، فهرست مقالات فارسی ، تهران ۱۳۴۸ش ـ ؛
(۲) محمدباقر برقعی ، سخنوران نامی معاصر ایران ، قم ۱۳۷۳ش ؛
(۳) حسین پرتو بیضایی ، دیوان ، تهران ۱۳۶۳ش ؛
(۴) عبدالحمید خلخالی ، تذکره شعرای معاصر ایران ، تهران ۱۳۳۴ـ۱۳۳۷ش ؛
(۵) نعمت الله ذکائی بیضائی ، تذکره خوان نعمت ، ج ۱، تهران ۱۳۴۸ش ؛
(۶) داریوش صبور، صدف : تذکره سخنوران روز ، تهران ۱۳۴۴ش ؛
(۷) حسین فرخ یار، مشاهیر کاشان ، کاشان ( تاریخ مقدمه ۱۳۷۰ش ) .

 دانشنامه جهان اسلام  جلد ۵

دیدگاه‌ها

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *